หมอประจำบ้าน: ไซนัสอักเสบ (Sinusitis หรือ Rhinosinusitis)

[siritidaphon]

หมอประจำบ้าน: ไซนัสอักเสบ (Sinusitis หรือ Rhinosinusitis)

ไซนัสอักเสบ (Sinusitis หรือ Rhinosinusitis) เป็นภาวะที่พบบ่อย เกิดจากการอักเสบของเยื่อบุโพรงจมูกและไซนัส (โพรงอากาศที่อยู่รอบๆ โพรงจมูก) ซึ่งทำให้ช่องทางระบายของเหลวจากไซนัสเกิดการอุดตัน ทำให้ของเหลวคั่งค้าง เกิดการสะสมของเชื้อโรค และนำไปสู่การอักเสบและติดเชื้อในที่สุด

ไซนัสคืออะไร?

ไซนัส คือโพรงอากาศที่อยู่ภายในกระดูกใบหน้าและศีรษะของเรา มีหน้าที่หลักในการ:

ทำให้อากาศที่หายใจเข้าไปอุ่นขึ้นและชื้นขึ้น
ทำให้น้ำหนักของกะโหลกศีรษะเบาลง
ช่วยในการปรับเสียงของเรา
สร้างเมือกเพื่อดักจับสิ่งแปลกปลอม
ไซนัสที่สำคัญมี 4 คู่ ได้แก่:

Frontal Sinus: หน้าผาก เหนือคิ้ว
Maxillary Sinus: โหนกแก้ม ใต้ตา
Ethmoid Sinus: ระหว่างดวงตาและจมูก
Sphenoid Sinus: ด้านหลังโพรงจมูกส่วนลึก
ประเภทของไซนัสอักเสบ
แบ่งตามระยะเวลาการอักเสบ:

ไซนัสอักเสบเฉียบพลัน (Acute Sinusitis): มีอาการเกิดขึ้นอย่างกะทันหัน และเป็นอยู่ไม่เกิน 4 สัปดาห์ ส่วนใหญ่เกิดจากการติดเชื้อไวรัส (มักจะเกิดตามหลังไข้หวัด) หรือแบคทีเรีย
ไซนัสอักเสบกึ่งเฉียบพลัน (Subacute Sinusitis): มีอาการต่อเนื่องนาน 4-12 สัปดาห์
ไซนัสอักเสบเรื้อรัง (Chronic Sinusitis): มีอาการต่อเนื่องนานกว่า 12 สัปดาห์ขึ้นไป มักมีสาเหตุซับซ้อนกว่า อาจเกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย เชื้อรา การอักเสบที่ไม่ใช่การติดเชื้อ หรือความผิดปกติทางกายภาพ
ไซนัสอักเสบเฉียบพลันกำเริบเรื้อรัง (Recurrent Acute Sinusitis): มีอาการไซนัสอักเสบเฉียบพลันกำเริบขึ้นบ่อยครั้ง (ตั้งแต่ 4 ครั้งขึ้นไปใน 1 ปี) และมีอาการดีขึ้นในช่วงระหว่างนั้น


สาเหตุของไซนัสอักเสบ

การติดเชื้อไวรัส: เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุด มักเกิดตามหลังไข้หวัดหรือไข้หวัดใหญ่
การติดเชื้อแบคทีเรีย: มักเกิดตามหลังการติดเชื้อไวรัส เมื่อช่องทางระบายเมือกอุดตัน ทำให้เมือกคั่งค้างและเชื้อแบคทีเรียเจริญเติบโตได้ดี
การติดเชื้อรา: พบไม่บ่อยนัก มักเกิดในผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรือผู้ป่วยเบาหวาน
โรคภูมิแพ้: เยื่อบุจมูกและไซนัสของผู้ป่วยภูมิแพ้จะบวมง่าย ทำให้ช่องทางระบายอุดตัน
ความผิดปกติทางกายภาพ:
ผนังกั้นช่องจมูกคด (Deviated Nasal Septum): ทำให้ช่องจมูกข้างหนึ่งแคบ และช่องทางระบายของไซนัสอุดตันได้ง่าย
ริดสีดวงจมูก (Nasal Polyps): ก้อนเนื้อที่โตขึ้นในโพรงจมูกหรือไซนัส ทำให้เกิดการอุดตัน
เนื้องอกในโพรงจมูก/ไซนัส
ฟันผุ หรือการติดเชื้อในรากฟัน: โดยเฉพาะฟันบนที่อยู่ใกล้กับ Maxillary Sinus
ปัจจัยอื่นๆ:
การสูบบุหรี่ หรือการได้รับควันบุหรี่มือสอง
การสัมผัสสารระคายเคืองในอากาศ: เช่น ฝุ่น ควัน มลภาวะ
การเปลี่ยนแปลงความกดอากาศอย่างรวดเร็ว: เช่น การเดินทางโดยเครื่องบิน การดำน้ำ
ภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง: เช่น ผู้ป่วย HIV/AIDS


อาการของไซนัสอักเสบ

อาการจะแตกต่างกันไปขึ้นอยู่กับชนิดและความรุนแรง แต่โดยทั่วไปที่พบบ่อยได้แก่:

คัดจมูก/หายใจลำบาก: รู้สึกแน่นจมูก หายใจไม่ออก
น้ำมูก/เสมหะไหลลงคอ: มีน้ำมูกข้น (อาจมีสีเหลือง เขียว) ไหลออกจากจมูก หรือไหลลงคอ ทำให้รู้สึกเหมือนมีเสมหะอยู่ในลำคอเรื้อรัง หรือต้องไอเรื้อรัง
ปวดบริเวณใบหน้า: ปวดหรือตึงบริเวณไซนัสที่อักเสบ:
Frontal Sinus: ปวดหน้าผาก
Maxillary Sinus: ปวดโหนกแก้ม ปวดใต้ตา อาจปวดร้าวไปถึงฟันบน
Ethmoid Sinus: ปวดระหว่างดวงตาหรือหัวคิ้ว
Sphenoid Sinus: ปวดท้ายทอย ปวดกระหม่อม หรือปวดหลังดวงตา (พบน้อยกว่าและวินิจฉัยยากกว่า)
ปวดศีรษะ: โดยเฉพาะช่วงเช้า หรือเมื่อก้มหน้า
จมูกไม่ได้กลิ่น/ได้กลิ่นลดลง: ความสามารถในการรับกลิ่นลดลง หรือไม่ได้กลิ่นเลย
ไข้ (ในไซนัสอักเสบเฉียบพลัน): อาจมีไข้ เจ็บคอ ไอ ร่วมด้วย
อ่อนเพลีย: รู้สึกไม่สบายตัว อ่อนเพลีย


การวินิจฉัย

แพทย์จะวินิจฉัยจาก:

การซักประวัติ: อาการ, ระยะเวลา, ประวัติสุขภาพ
การตรวจร่างกาย: ตรวจโพรงจมูก ลำคอ และใบหน้า
การส่องกล้องตรวจโพรงจมูก (Nasal Endoscopy): ใช้กล้องขนาดเล็กสอดเข้าไปในโพรงจมูกเพื่อดูสภาพเยื่อบุจมูก รูเปิดไซนัส และหาความผิดปกติ
การถ่ายภาพรังสี (X-ray, CT scan): โดยเฉพาะ CT scan บริเวณไซนัส จะให้รายละเอียดของโพรงจมูกและไซนัสได้ดีที่สุด เพื่อดูว่ามีการอุดตัน เมือกคั่ง หรือความผิดปกติทางกายภาพอื่นใด
การเพาะเชื้อ (Culture): ในบางกรณี อาจมีการเก็บตัวอย่างเมือกจากไซนัสไปเพาะเชื้อเพื่อระบุชนิดของแบคทีเรียหรือเชื้อรา


การรักษา

การรักษาจะขึ้นอยู่กับประเภทและความรุนแรงของไซนัสอักเสบ:

ยาปฏิชีวนะ (Antibiotics): สำหรับไซนัสอักเสบจากเชื้อแบคทีเรีย ควรรับประทานยาตามที่แพทย์สั่งให้ครบโดส แม้อาการจะดีขึ้นแล้ว
ยาต้านการอักเสบ (Corticosteroids): อาจใช้ในรูปแบบสเปรย์พ่นจมูก เพื่อลดการอักเสบและบวมของเยื่อบุไซนัส และบางรายอาจได้รับยาแบบรับประทาน
ยาแก้คัดจมูก (Decongestants): ทั้งแบบรับประทานและแบบพ่นจมูก ช่วยลดอาการคัดจมูก แต่ไม่ควรใช้ยาพ่นจมูกเกิน 3-5 วัน เพราะอาจทำให้เกิดอาการคัดจมูกจากยา (Rebound Congestion) ได้
ยาแก้แพ้ (Antihistamines): หากมีสาเหตุมาจากภูมิแพ้
การล้างจมูก (Nasal Irrigation): ใช้น้ำเกลือล้างโพรงจมูก เพื่อช่วยชะล้างเมือกและสิ่งสกปรก ลดอาการคัดจมูก และทำให้เยื่อบุจมูกชุ่มชื้น
ยาละลายเสมหะ: เพื่อช่วยให้เมือกที่ข้นเหนียวอ่อนตัวลงและขับออกได้ง่ายขึ้น
การรักษาด้วยการผ่าตัด (Surgery): สำหรับไซนัสอักเสบเรื้อรังที่รักษาด้วยยาไม่ได้ผล หรือมีสาเหตุจากความผิดปกติทางกายภาพ เช่น
การผ่าตัดส่องกล้องไซนัส (Endoscopic Sinus Surgery - ESS/FESS): เป็นการผ่าตัดเพื่อขยายรูเปิดของไซนัสที่อุดตัน และนำเนื้อเยื่อที่ผิดปกติออก
การแก้ไขผนังกั้นช่องจมูกคด (Septoplasty): เพื่อแก้ไขผนังกั้นช่องจมูกให้ตรง

การป้องกัน
หลีกเลี่ยงสิ่งที่กระตุ้นภูมิแพ้: หากมีอาการภูมิแพ้
ล้างมือบ่อยๆ: เพื่อลดความเสี่ยงในการติดเชื้อหวัด
หลีกเลี่ยงควันบุหรี่ และมลภาวะ
ล้างจมูกด้วยน้ำเกลือเป็นประจำ: โดยเฉพาะเมื่อมีอาการหวัดหรือภูมิแพ้
ดูแลสุขภาพทั่วไปให้แข็งแรง: พักผ่อนให้เพียงพอ, ดื่มน้ำมากๆ, รับประทานอาหารที่มีประโยชน์

หากมีอาการไซนัสอักเสบเรื้อรัง หรืออาการไม่ดีขึ้นหลังจากดูแลตนเองเบื้องต้น ควรรีบปรึกษาแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านหู คอ จมูก เพื่อวินิจฉัยและรับการรักษาที่เหมาะสมค่ะ